پوشش گیاهی کویر مرکزی ایران از گونه های خشکی پسند و نیز گیاهان شور پسند هستند که برای ادامه حیات و سازگاری با کمبود آب و شوری خاک سازگاری دارند، از جمله پوشش گیاهی این مناطق میتوان به انواع قیچ، درمنه دشتی،گز، گرگ تیغ، خار شتر، کاروان کش و … اشاره کرد.

تاغ نوعی دیگر از درختچه هایی است که سازگاری مناسبی با شرایط کویر دارد و از گونه های مقاوم به خشکی و سازگار در شرایط سخت کویری به شمار می آید و جایگاه ویژه ای در اجرای طرحهای تثبیت شن و بیابان زدائی داشته است.

تاغزارها اثرات مطلوب فراوانی بر محیط زیست داشته و با تخریب آن ها روزگار سختی در انتظار زیستگاه های طبیعی خواهد بود و امروز معضلاتی مانند قاچاق چوب و قطع درختچه های تاغ برای مصارف غیر معقول از یک سو و خشکسالی و آفت زدگی از سوی دیگر بلای جان تاغ ها شده است.

درختچه‌های تاغ نقش غیر قابل انکاری در تثبیت ماسه‌های روان دارند و از بین رفتن تاغزار ها خسارت های زیادی برای زراعت و نیز هجوم ریزگردها در پی خواهد داشت.

بازار داغ ذغال تاغ، انگیزه مناسب عده ای سودجو

محمد مصباح، یکی از کارشناسان محیط زیست  در خصوص ضعف عمده موجود در مبارزه با قطع درختچه های تاغ اظهار داشت: کمبود نیروهای حفاظت از محیط زیست دلیل اصلی ضعف مبارزه با قطع تاغ ها است.

وی ادامه داد: در استانداردهای جهانی هر ۱۰ هزار هکتار از منابع طبیعی یک نیروی حفاظتی تمام وقت نیاز دارد، یعنی سه نفر برای هر ۱۰ هزار هکتار نیاز است که هرکدام ۸ ساعت در شبانه روز مسئولیت حفاظت از اراضی را داشته باشند و با توجه به وسعت ۲۵۰ هزار هکتاری منطقه حفاظت شده کویر جنوب تهران، نیاز به ۲۰۰ نیروی حفاظت ویژه داریم که تامین این نیروها مستلزم بودجه فراوانی است.

وی با بیان اینکه درختچه های تاغ نقش بسیار مهمی در تثبیت ریز گردها و شن های روان دارند، گفت: متاسفانه قیمت ۷ الی ۹ هزار تومانی ذغال تاغ، انگیزه مناسبی برای عده ای سودجو است که محیط زیست بالغ بر ۲۰ میلیون نفر در نزدیکی کویر مرکزی را در معرض هجوم ریزگردها قرار دهد.

خشکسالی و بهره برداری غیر اصولی تاغ ها را تهدید می کند

اصغر سپهوند، پژوهشگر منابع طبیعی در شهرستان ورامین  بیان کرد: ورامین دروازه ورود به کویر مرکزی ایران است و با توجه به این موضوع و بروز خشکسالی در دهه های اخیرخطر حرکت شن های روان و پدیده گرد و غبار، زیر ساخت ها و کشاورزی منطقه را از زمان های قدیم الایام تهدید کرده است.

وی پایدارترین راه جهت کنترل این بیابان ها را توسعه و کاشت گونه های درختی و درختچه ای سازگار با اکوسیستم منطقه دانست و افزود: در حدود پنجاه سال قبل پس از بررسی و تحقیقات بر روی گونه های مختلف نهایتا درخت تاغ برای کاشت در این مناطق بیابانی انتخاب شد.

سپهوند اضافه کرد: متاسفانه در سالهای اخیر با توجه به بروز خشکسالی، بهره برداری غیر اصولی از منابع آب و آفات این درختان ارزشمند را تهدید می کند.

این پژوهشگر منابع طبیعی گفت: باید با مدیریت منابع آب در منطقه و همچنین انجام تحقیقات جهت شناسایی گونه های مناسب اکوسیستم های بیابانی خطر گسترش بیابان ها در منطقه را کنترل کنیم و اگرنه دیری نخواهد گذشت که هجوم ریزگردها تنفس را در منطقه سخت خواهد کرد.

باید از مردم برای نهضت کاشت تاغ بهره برد

علیرضا کچویی، در این خصوص گفت: بخش اعظمی از بیابان های جنوب ورامین تحت تاثیر فرسایش بادی و در کانون بحران قرار دارند و تنها راه مقابله با ریزگردها استفاده از تاغزارها است.

این پژوهشگر محیط زیست ادامه داد: متاسفانه در چنین شرایط بحرانی که خشکسالی های دهه اخیر نیز خطر را چند برابر کرده است عده ای قاچاقچی به سودای هوای پاک و محیط زیست مردم پرداخته اند.

وی گفت: باید اهمیت تاغزارها برای مردم، به خصوص مردم شهرستان های قم، ورامین، پیشوا، ایوانکی و گرمسار که در نزدیکی بیابان ها قرار دارند تشریح شود و از عموم مردم یاری خواست، در این شرایط نه تنها مردم در مبارزه با قاچاق تاغ ها کمک می کنند که اقدام به کاشت تاغ ها خواهند کرد، فواید درختچه های تاغ برای محیط زیست بسیار زیاد و انکار ناپذیر است.

کچویی اضافه کرد: می توانیم از مردم برای نهضت کاشت تاغ بهره بریم و اطمینان دارم با کمک مردمی و عزم همه جانبه موفق خواهیم شد.

ستاد حفاظت از تاغزارها تشکیل شود

این پژوهشگر محیط زیست به آسیب های آفات و بیماریها به تاغزارها اشاره کرد و گفت: در « ابردژ» ورامین این آفات صدمات زیادی به تاغ ها وارد کرده است.

وی ملخ های کوهاندار را از مهمترین آفات تاغزارها دانست و گفت: فعالیت این آفت از نیمه دوم اسفند آغاز شده و تا اواخر شهریور ادامه دارد، مبارزه جدی با این آفات باید یکی از اهداف مهم ادارات مرتبط قرار گیرد.

کچویی تشکیل ستاد حفاظت از تاغزارها را به عنوان یکی از بهترین ایده ها برای جلوگیری از کاهش سطح تاغزارها مطرح کرد و گفت: این ستاد باید متشکل از فرمانداری های شهرستان ها، ادارات محیط زیست و منابع طبیعی و نیز گروه های مردمی فعال در محیط زیست باشد و به طور تخصصی و ویژه در مورد صیانت از تاغزارها فعالیت کند.

جنگل های دست کاشت بهترین راه حل برای بیابان زدایی است

علی کیان، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران نیز از همکاری این اداره کل با فرمانداری ورامین در جهت بیابان زدایی در کویر مرکزی ایران در محدوده استان تهران خبر داد و افزود: پرورش جنگل های دست کاشت یکی از برنامه های این اداره کل برای بیابان زدایی است.

وی افزود: با بیابان زدایی می توانیم از بحران ریز گردها در منطقه جلوگیری کنیم اما قرار گرفتن بخش اعظمی از بیابان ها در استان های همجوار، چالشی در جهت مدیریت یکپارچه آن ها است.

قاچاق تاغ دارای صرفه اقتصادی برای سودجویان است

منصور گل محمدی، رییس اداره حفاظت از محیط زیست شهرستان ورامین در این خصوص گفت: اثر درختچه های تاغ در تثبیت شن های روان بر کسی پوشیده نیست و کاشت این درختچه ها از حدود سال ۴۶ شروع شده و با توجه به اهمیت موضوع همچنان ادامه دارد.

گل محمدی اضافه کرد: همکاران سنوات بسیار دور ما به خوبی ارزش این درختچه ها را می دانند، معضل شن های روان به قدری در این منطقه جدی و نگران کننده است که هم اکنون می توانید آثار هجوم شن های روان به اماکن منطقه در دهه چهل را مشاهده کنید، گاه این اثرات به قدری مشهود و خطر ساز بوده که حتی مسیر راه آهن را نیز مسدود می کرده است.

وی ادامه داد: برای جلوگیری از هجوم شن های روان در ابتدای دهه چهل یک سری دیوارهای چوبی کوچک کنار خط راه آهن کار گذاشته شد ولی بعد از مدتی به ارزش درختچه های تاغ در تثبیت شن های روان پی برده و اقدام به کاشت آن ها در منطقه کردند.

رییس اداره محیط زیست شهرستان ورامین افزود: با این اقدام خطر شن های روان از ریل راه آهن حذف شد و با زیر کشن رفتن مساحت بیشتری از منطقه نیز در واقع کانون ریزگردها مهار شد، اما امروز نیاز به نگهداری از دستاورد گذشته و نیز تقویت آن داریم.

گل محمدی هجوم افراد  سودجو برای قطع و فروش این گونه بسیار مهم کویری را از معضلات جدی امروز در این زمینه دانست و اظهار داشت: قطع این درختان برای ذغال گیری است که صرفه اقتصادی داشته و انگیزه مناسبی برای سودجویان فراهم کرده است.

آفت ها و پیر بودن تاغ ها عوامل تهدید این گونه با ارزش

رییس اداره حفاظت از محیط زیست شهرستان ورامین گفت: ما اقدام به استقرار یک « کانکس» از سه سال پیش اقدام به راه اندازی یک پاسگاه محیط بانی در منطقه کویر کردیم که همکاران ما به صورت شبانه روزی در آنجا مستقر هستند و منطقه را تحت کنترل دارند و نیروی انتظامی و مراجع قضایی حمایت های خوبی در این زمینه داشتند که توانستیم میزان قاچاق چوب را به حداقل برسانیم.

وی ادامه داد: منطقه ما همسایه کویر مرکزی با وسعت بسیار زیاد است اما بالغ بر ۵ هزار هکتار از این مساحت تحت عملیات حفاظت و احیاء تاغ ها قرار گرفته است و اداره منابع طبیعی در این منطقه هم اقدام به نگهداری از تاغزارهای قبلی را در دست اقدام دارد و هم اقدام به کاشت تاغ های جدید می کند.

گل محمدی نیروهای حفاظت از تاغ ها در برابر قاچاق و قطع بی رحمانه در این منطقه را ۳ نفر عنوان کرد و گفت: البته در مواقع اضطرار و با پیش آمدن موردی که نیاز به حضور به موقع نیروها داشته باشیم بقیه همکاران نیز به این کویربانان کمک خواهند کرد.

وی آفت را یکی از عوامل اصلی تهدید کننده تاغزارها دانست و افزود: طرح هرس و جوان سازی تاغ توسط اداره منابع طبیعی در حال اجرا است، جوان سازی تاغ ها از خشک شدن و موریانه زدن آن ها جلوگیری می کند، در عملیات جوان سازی شاخه های موریانه زده را از درختچه جدا می کنند تا به دیگر ساقه ها و خود درخت آسیب وارد نشود.

این مسئول محیط زیستی جنوب تهران ادامه داد: در سال های گذشته حمله ملخ های کوهان دار به شدت حیات تاغ ها را مورد تهدید قرار داد که با سمپاشی توسط اداره منابع طبیعی سعی در کنترل این آفت شده است.

گل محمدی خشکسالی سال های اخیر را به عنوان یکی دیگر از عوامل آسیب به تاغزارها مطرح کرد و افزود: جامعه گیاهی تاغ در این منطقه آسیب های جدی دیده است.

در هر حال به نظر می رسد نباید زمان را برای احیاء تاغزارها و جلوگیری از آن ها از دست داد، وظیفه محافظت از تاغ های بی ادعا در برابر سوداگرانی که نفس پایتخت را قاچاق می کنند با هر نهادی باشد باید تلاش خود را بسیار بیشتر از گذشته کند، چرا که ریز گردها در کمین پایتخت هستند و کوچکترین کوتاهی در این زمینه به سادگی جبران نخواهد شد.

منبع: مهر