معضلی به نام «فرونشست زمین» ، بارها در دهه ۸۰ و ۹۰ و به خصوص سال های اخیرزمین های کشور را تحت تاثیر قرار داده و در صدر اخبار قرار گرفته است.

دشت ورامین در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران و در حاشیه کویر مرکزی ایران واقع شده و جزو مناطق خشک و بیابانی با بارندگی سالیانه ۱۷ میلی متر است.

وجود زمین های حاصل خیز، این دشت را به یکی از قطب های مطرح کشاورزی و دامپروری در استان تهران و کشور تبدیل کرده است، اما امروز حال این دشت خوب نیست.

افزایش بسیار زیاد جمعیت دشت ورامین در دهه های اخیر و عدم استفاده از آب های سطحی و رودخانه ای، به برداشت بیش از حد و بحرانی منابع آب های زیر زمینی منجر شده و «فرونشست زمین» را عبارتی ترسناک برای کشاورزان این منطقه، به خصوص روستای معین آباد، تبدیل کرده است.

روستای معین آباد دارای ۴۰۰ هکتار زمین مرغوب و ۳۰۰ خانوار در ۵ کیلومتری جنوب غرب شهر پیشوا است که بیشتریت تاثیر پذیری یکی دو سال اخیر را از پدیده فرونشست زمین در این منطقه داشته است.

درآمدی جز کشاورزی ندارم

یکی از کشاورزان معین آباد که زمین کشاورزی خود را در اثر فرونشست مهر ماه سال گذشته از دست داده است، گفت: زمین یونجه کاری من در این روستا قرار دارد، صبح یکی از روزهای سال گذشته بود که برای زراعت به محل زمین کشاورزی آمدم، مشاهده کردم زمین کشاورزی من پایین رفته است.

وی افزود: چند بار هم این زمین را پر کرده ام اما باز به پایین می رود، مانده ام چه کار کنم، منبع درآمدی من هم تنها همین زمین است.

کشاورز دیگری در مورد فرونشست زمین خود در مهر ۹۵، گفت: بر اثر این فرونشست، من و پسرم درون چاله ای که بیش از ۳ متر عمق داشت، افتاده و از طریق تلفن همراه به خانواده اطلاع دادیم و در نهایت توسط نیروهای آتش نشانی، نجات یافتیم.

وی افزود: خانه و زمین های کشاورزی ۳۰۰ خانوار ساکن در این روستا است، کاری جز کشاورزی ندارند و جایی نمی توانند بروند.

این معضل در روستای معین آباد، از توابع شهرستان پیشوا بسیار بحرانی است و بسیاری از زمین های کشاورزی شکاف های عمیق را تجربه کرده و امکان زراعت و آبیاری محصولات در این زمین ها، به طور کلی از دست رفته است.

این مشکل به همین جا ختم نمی شود، سراسر دشت پهناور ورامین در خطر فرونشست قرار دارد، این فرونشست ها تا چند متری دکل های فشار قوی برق و تاسیسات شهری و نیز خط راه آهن تهران- مشهد نیز پیش روی کرده است.

برداشت های بی رویه از منابع زیر زمینی عامل اصلی فرونشست زمین

یکی از کارشناسان زمین شناسی و اساتید دانشگاه، اظهار داشت: عوامل زیادی مانند تراکم نهشته، برداشت بی رویه ذخایر نفتی و حرکت آرام زمین ممکن است موجب فرونشست زمین شود، اما آن چه برای دشت ورامین به عنوان عامل اصلی این پدیده خطرناک می توانیم ذکر کنیم، برداشت بی رویه آب های زیر زمینی است.

محمد پاکروان اضافه کرد: به دلیل برداشت های بی رویه از منابع زیر زمینی آبی و خشک شدن آب خوان ها فرونشست هایی در دشت ورامین رخ داده است.

وی افزود: زمانی که ما با طبیعت مهربان نیستیم، نمی توانیم توقع مهربانی طبیعت با خود را داشته باشیم.

این کارشناس زمین شناسی آسیب های فرونشست را تشریح کرده و ادامه داد: ایجاد اختلال در بهره برداری از منابع آب زیر زمینی و ماسه دهی چاه ها، تخریب سازه های مهم، کاهش میزان نفوذ پذیری سطحی و پیرو آن گسترش پهنه های بیابانی و تغییر در «توپوگرافی» و توسعه دشت سیلابی از مهمترین آسیب های این پدیده است.

دشت ورامین سالانه ۱۶ سانتی متر فرونشست را تجربه می کند

یک کارشناس مهندسی کشاورزی و علوم باغ بانی در خصوص فرونشست زمین در دشت ورامین اظهار داشت: به دلیل تلفات کم انسانی، پدیده فرونشست در مقابل زلزله و دیگر پدیده ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اما این پدیده می تواند صدمات جبران ناپذیری به کشاورزی منطقه و تاسیسات شهری وارد کند.

وی افزود: این معضل کم و بیش در تمام جهان وجود دارد و مشکل اساسی آن، برگشت ناپذیری است، یعنی زمین هایی که دچار فرونشست شده دیگر قابلیت زراعت ندارد و نمی توان زمین را به حالت اولیه خود بازگرداند.

سارا شیرازی اضافه کرد: فرونشست ماندگار دشت ها عمدتا در اثر برداشت بیش از حد مجاز آب و فشرده شدن لایه های «رسی» و «سیلتی» میان آب خوان ها صورت می گیرد.

وی گفت: هم اکنون در دشت ورامین شاهد ۱۶ سانتی متر فرونشست زمین در سال هستیم و طی ۱۳ سال گذشته ۱۵ متر سطح آب این منطقه افت کرده که این مقدار در مقایسه با دهه ۵۰ بیش ۱۰۰ متر افزایش یافته است.

شیرازی افزود: آمارها از وجود بیش از ۱۸۰۰ حلقه چاه آب مجاز و ۱۴۰۰ حلقه چاه آب غیر مجاز حکایت داشته و مشخص نیست این حجم برداشت آب چگونه جبران خواهد شد.

نامگذاری منطقه معین آباد به عنوان دشت قرمز

فرماندار پیشوا در خصوص اقدامات انجام شده در خصوص فرونشست زمین در روستای معین آباد گفت: پس از وقوع فرونشست در سال گذشته، جلسات متعددی با کارشناسان مربوطه و دستگاه های ذی ربط برگزار کردیم.

محمد کرم محمدی اضافه کرد: برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی دلیل اصلی وقوع چنین حادثه ای است و اکنون منطقه معین آباد به عنوان «دشت قرمز» نامگذاری و جلسات متعدد بحران در استانداری تهران در این خصوص برگزار شده است.

وی گفت: هشدارهای لازم را نیز به کشاورزان داده ایم.

محمدی با بیان این که هم اکنون فشار زیادی بر سفره های آب های زیرزمینی وارد شده است، اضافه کرد: این فشارها به گونه ای است که موجب کاهش مقاومت زمین شده است.

فرماندار پیشوا گفت: اگر سهمیه پیشوا از پساب تصفیه خانه تهران منظور شود، چاه های زیادی را تعطیل می کنیم و پیش از این که دیر شود جلوی بلایای بسیاری را خواهیم گرفت.

خود کشاورزان باید پیگیر خسارات وارده باشند

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان پیشوا نیز در خصوص اقدامات انجام شده احتمالی برای حمایت از کشاورزانی که زمین های آن ها در اثر فرونشست از بین رفته است، گفت: جهاد کشاورزی خود جزو نهادهای مدعی و مطالبه گر در پدیده فرو نشست به شمار می رود و کار خاصی نمی تواند انجام دهد.

رضا عرب افزود: ابتدا باید عاملی که سبب فرونشست زمین شده را یافته و سپس دستگاه و تشکیلاتی که متولی آن هستند را بشناسیم.

وی اضافه کرد: نهاد متولی باید پاسخگو بوده و از کشاورزان با ارائه تسهیلات و یا به هر نحو دیگر حمایت کند.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان پیشوا افزود: ما متولی امر کشاورزی و پیگیر مشخص شدن عامل فرونشست زمین هستیم، اما هنوز عامل فرونشست های اخیر مشخص نشده است.

وی با بیان این که قسمت عمده این فرونشست ها برای ۵ الی ۶ سال پیش است، گفت: مهر سال گذشته بخش کوچکی از این فرونشست رخ داد.

عرب در خصوص پیگیری حقوق کشاورزان، گفت: کشاورزان باید پیگیر حق خود باشند، البته ما هم مکاتباتی انجام داده ایم.

به هرتقدیر، خطر فرونشست زمین از جمله خطراتی است که به کشاورزان منطقه آسیب ها و خسارات فراوانی وارد کرده و از طرفی تاسیسات حیاتی مانند برق و خط راه آهن را نیز به شدت تهدید می کند.

این امر لزوم بررسی دستگاه های متولی و اندیشیدن تمهیدات لازم جهت جلوگیری از ادامه وضع موجود و نیز جبران خسارت کشاورزان زحمتکش منطقه را افزایش می دهد.