از طرفی نفوذ بخشی از آب رودخانه جاجرود دراعماق زمین وفاصله نسبتاً کم منطقه با دامنه جنوبی البرز (بارندگی سالانه حدود ۶۰۰تا۷۰۰میلی متر)سفره های زیرزمینی آب را درمنطقه غنای بسیار بخشیده وآنچنانکه هانری گوبلو قنات شناس معروف می گوید گستره بسیار مناسبی را برای حفر قنات به وجود آورده است.

عوامل فوق اقتضاءمی کرد که از نخستین دوره های کشاورزی وآبیاری بوسیله قنات مردم ورامین یکی ازمناطق پیشگام در این زمینه باشند.

گرچه امروز ازقنات های معروف وپرآب منطقه ورامین غیراز خاطراتی افسانه گونه درذهنها باقی نمانده است اما اسناد مکتوب موجود درزمینه قنات به  ۲۰۰ سال نمی رسد.اسنادمکتوبی که در دست است نشان می دهد تعدادی از قنواتی که هنوز درآن مقدارکمی آب جریان دارد درزمان صدارت حاج میرزا آقاسی صدراعظم محمدشاه قاجار دایر ،پرآب وبعضاً ازقنات های معروف اطراف تهران درآن زمان بوده اند.

حاج میرزا آقاسی در دفترچه املاک خود درمنطقه ورامین از ۱۳۴ رشته قنات مخروبه وآباد یادمی کند.آن چنانکه اسناد موجود نشان می دهد حاج میرزا آقاسی در زمینه تامین آب ،احداث قنات وحفر انهار آبرسانی درمناطق روستایی ورامین اقدامات زیادی انجام داده وطرحهای زیادتری در ذهن داشته است.که موفق به اجرای همه آن طرحها نشده است.

اما آنچه در این زمینه انجام داده نشان می دهد که اطلاعات او وکارگزارانش ازمنطقه دقیق بوده است.روستاهایی که در عصر قاجار وپهلوی جزو روستاهای خالصه (دولتی) بودند مثل باغخواص ،فیلستان،سعیدآباد،داودآباد،طغان،خاوه ،خیرآبادو… درزمان صدارت میرزا به تملک او درآمدندواز اقدامات اولیه میرزا احداث یالایروبی قنات وجدا کردن نهر از جاجرود برای آبیاری اراضی پهناور وحاصلخیز آنها بوده است.

این روزها تنها قناتی که آب در آن جریان دارد و کشاورزان از آن بهره مند هستند قنات روستای حصارک است. ۴۰۰ کشاورز بابهره گیری از این قنات ،مخارج زندگی خود را تامین می کنند.

از ۳۰۰ قنات دشت ورامین؛ سازه ۹  قنات باقی مانده است که نه آبی دارند نه نایی

دریچه برخی از میله های چاه این قنات های خشک شده باز و مستعد سقوط انسان ، احشام و اشیاء شده است . نمونه این سقوط ها ، مرگ یک جوان ۱۸ ساله براثر سقوط در قنات روستای یوسف آباد خالصه ورامین در سال ۱۳۹۲ بود.  یک هفته طول کشید تا آتش نشانان توانستند جسن بی جان این جوان را پیدا کنند.

بسیاری از قنات های ورامین در دشت وبیابان ویا کوچه و خیابان پراکنده  اند . حتی خانه هایی بر روی این قنات ها ساخته شده است که خطرآفرین است وهر آن احتمال ریزش این منازل مسکونی وجود دارد.مانند مجتمع مسکونی نور درمیدان ولیعصر(عج) ورامین که دهها خانواده را از بیم جان ، از سرپناهشان آواره کرده است.

دیگر خیرقنات ها ی ورامین به کسی نمی رسد نه کشاورز از آن بهره می برد نه دامدار. بلای جان شده است.

با اینکه قنات های ایران نمونه ای ازخلاقیت و هنرمندی ایرانیان است که جهان با احترام فراوان برخی از قنات های کشور را به ثبت جهانی رسانده است اما در دشت ورامین از این آثار بی نظیر نه مراقبتی می شود نه حفاظتی .

۳۰۰ رشته قنات درورامین وجود داشت و اکنون کمتر از ده رشته آن باقی است. هیچ کدام شان در فهرست آثار تاریخی و میرات فرهنگی به ثبت نرسیده است.

چون ثبت نشده و بایر شده اند هرکس می تواند بدون کسب اجازه از اداره میراث فرهنگی هر بنا وسازه ای را روی آنها دایر کند.

نمونه اش ساخت شهرک گل و گیاه روستای حصار گلی است . در این روستا دو رشته قنات چند صد ساله وجود داشت با ۳۴ میله چاه .

الان برخی از این میله های چاه به طور کامل حذف شده اند .تعدادی نیز زیر چرخ لودرها آسیب دیده اند. تقریبا تمام این میله ها با خاک پرشده اند. تعیین زمان دقیق پرشدن این میله ها نیاز به بررسی و آزمایش بیشتر دارد.

ساخت شهرک گلخانه ای حصار گلی ورامین، بزرگترین شهرک گلخانه ای کشور از سال ۱۳۸۳ و با هدف اشتغال فارغ التحصیلان بخش کشاورزی در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی استان تهران قرار گرفت.

با وجود آن که تعداد زیادی از فارغ التحصیلان کشاورزی برای استفاده از این فرصت آمادگی خود را اعلام و مبالغی را برای عضویت در شهرک گلخانه ای به حساب شرکت واریز کردند، عملیات اجرایی آن به علت اختصاص نیافتن اعتبارات مورد نیاز متوقف شد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم و با توجه به سیاست های دولت در توسعه بخش کشاورزی، راه اندازی این شهرک با هدف تولید و ایجاد فرصت های شغلی با برگزاری جلسات مشترک با وزیر جهاد کشاورزی و شرکت شهرک های کشاورزی  آغاز شد.

با وجود آن که با پیگیری های صورت گرفته از سوی مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان تهران، آب مورد نیاز این شهرک با حفر دو حلقه چاه تأمین و جدول کشی و برق رسانی به آن انجام شد، اما تخریب چند حلقه قنات قدیمی که به گفته برخی از کارشناسان قدمت آن ها ۵۰۰ و در برخی از موارد تا ۳ هزار سال تخمین زده می شود، اجرای این پروژه را با چالشی مهم روبرو ساخت.

دفتر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ورامین با اطلاع از تخریب میله های این قنات های قدیمی، خواستار توقف عملیات اجرایی این پروژه تا تعیین تکلیف از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران شد حال آن که مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان تهران، هر گونه تخریب در این سازه ها را رد کردند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران در این زمینه  گفت: هیچ عقل سلیمی به خود اجازه نمی دهد در شرایطی که کشور با بحران کم آبی مواجه است، اقدام به تخریب قنات های قدیمی کند.

علی اشرف منصوری افزود: این قنات ها سال هاست که خشک شده اند و مسئولان وضع آن را از امور آب استعلام کرده اند، نه کسی قناتی را پر کرده و نه قصدی برای این کار داشته است.

وی اظهار کرد: سازمان جهاد کشاورزی آماده است تا در صورتی که قناتی قابلیت احیاء داشته باشد آن را بازسازی کرده و به چرخه تولید باز گرداند.

برای آماده سازی اجرای این پروژه تاکنون ۱۰ میلیارد تومان هزینه صورت گرفته است و ۱۶۰ میلیارد تومان هزینه سازه های آن می شود.

عباسعلی عامری افزود: وزارت جهاد کشاورزی به میراث فرهنگی حساسیت ویژه ای داشته و بر حفظ آثار قدیمی در اجرای پروژه های کشاورزی تأکید دارد.

وی تصریح کرد: اجرای پروژه های شهرک گلخانه ای حصارگلی با هدف مدیریت مصرف آب ، افزایش بهره وری و راندمان ، ایجاد فرصت های شغلی و صادرات محصولات کشاورزی احداث شده و باید به آن به عنوان یک فرصت برای توسعه کشاورزی منطقه نگاه کرد.

وی بیان کرد: برای اجرای این پروژه ازوزارت نیرو و سازمان محیط زیست استعلام لازم صورت گرفته و منتظر جواب آن از آب منطقه ای می باشیم تا وضعیت قنات های موجود در محل احداث پروژه تعیین تکلیف شود.

رییس دفتر میراث فرهنگی وگردشگری ورامین افزود: قنات ها، سازه های متروکی نیستند که بتوان به راحتی آن را تخریب کرد بلکه آثاری باستانی هستند که باید از آن حفاظت کرد.

فاطمه خانی قلعه  تأکید کرد: تمام آثار تاریخی از دروه پهلوی اول تا پارینه سنگی، آثار تاریخی هستند که میراث فرهنگی از آن حفاظت می کند و کسی حق ندارد در آن دخل و تصرف ایجاد کند.

ورامین بیش از ۸۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت دارد که به دلیل کمبود منابع آبی تنها ۳۸ هزار هکتار آن زیر کشت انواع محصولات زراعی و باغی می رود.

تاثیر شگرف قنات ها در مقابله با بحران کم آبی، خصوصا مناطق کویری بر کسی پوشیده نیست، قوانین بسیار جالب و زیبای حاکم بر قنات ها در سراسر کشور آن ها را سلاح خوبی در برابر کم آبی بدل کرده است و انسان ها، به خصوص در زمان های قدیم از آن ها بهره برداری می کردند.

در کشور ما به دلیل آب و هوای نیمه خشک حاکم بر آن، استفاده از قنات بسیار رواج داشته و در واقع ایرانی ها تبحر خاصی در استفاده از این سامانه های مدیریت منابع آبی داشته اند.

۲۳ هزار قنات از سال ۳۲ تاکنون در کشور تخریب شده است

معاون سازمان میراث فرهنگی از وجود ۳۷ هزار قنات در کشور خبر داده و اضافه کرده است: پیش از سال ۳۲ تعداد قنات های کشور از ۶۰ هزار رشته گذشته بود، و ۲۳ هزار قنات در این سال ها از بین رفته اند.

عبدالکریم بهنیا اضافه می کند: تنها ۱۱ قنات کشور ثبت جهانی شده اند و این تعداد بسیار کم است.

دشت ورامین، به عنوان یکی از مهم ترین دشت های کشاورزی کشور دارای تمدن بسیار غنی و به تبع، قنات های فراوان بوده و قنات های موجود در این دشت بیش از چندین هزار سال قدمت دارند، این دشت در جلگه صاف حاصل خیزی واقع شده و قطب کشاورزی استان تهران است.

کم آبی و بحران آب در این دشت، یکی از معضلات بزرگ موجود برای مردم ورامین است، اما موضوع تاسف آور در خصوص قنات ها، علاوه بر تخریب طبیعی آن ها ، جلوگیری و چاره اندیشی نکردن مسئولان امر در این منطقه، تخریب هایی است، که انجام می شود.

با افزایش جمعیت و پیشرفت تمدن در ایران باستان ، ایرانیان برای اینکه دیگر فقط در محیط تنگ و محدود دره ها و پای رودها و چشمه ها نمانند ، به امید باران های اتفاقی زراعت نکنند و با کشیدن آب از چاه ها بازور بازوهایشان یا با استفاده از نیروی حیوانی زندگی پر مشقت و کشاورزی و دامداری محدودی نداشته باشند در چندین هزار سال قبل دست به ابتکار جدیدی زده که آن را قنات یا کهریز نام گذارده اند .

با این اختراع که در نوع خود در جهان تا کنون بی نظیر است ، می توان مقدار قابل توجهی از آب های زیر زمینی را جمع آوری کرده و به سطح زمین رساند که همانند چشمه ، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن جاری گردد .با وجود اینکه چندین هزار سال از اختراع قنات می گذرد ، هنوز هم این روش استفاده از آب ، در قسمت مهمی از روستا ها متداول است .

این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده بعد ها از ایران به بسیاری از نقاط جهان انتقال یافت. قنات تشکیل شده از یک دهانه (( هرنج )) که روباز است (مظهر) و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چند چاه عمودی که مجرا را با سطح زمین مرتبط می سازد (میله) علاوه بر آن کار انتقال مواد حفاری شده به سطح زمین ، هوا رسانی و تهویه ی مجرا را هم انجام داده و راه ارتباطی برای لایروبی قنات ، تعمیر و بازدید از آن است.

هنر ایرانیان با وجود متعجب ساختن جهانیان ازاین خلاقتیت ، دربرخی نقاط کشور از جمله دشت ورامین خاک می خورد و آب می رود.